सिंहदरबारको सिंहासन खसेपछि जब पेरिसडाँडाको कुर्सी पनि हल्लिन थाल्यो, निवर्तमान समूह र नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड प्रतिरक्षात्मक बन्न पुगेका छन् । कांग्रेस–एमाले बीचमा गठबन्धन बनेपछि संसदीय गणितमा ‘तुको एक्का’ बन्यो मेरो म्याजिक नम्बर (३२ सिट) को औचित्य तत्कालका लागि समाप्त भए पनितिर सत्ताखेलको दलको बाहिरबाट बाहिर गएको छ भने उनको नेतृत्वलाई पार्टीमा प्रश्न उठ्न थालेको छ।
कि, कांग्रेस–अमाले गठबन्धन सरकारप्रति उनको चर्को आलोचना सत्ताविमुख होपर्दाको पीडा र आवेग मात्रै न । उनको सरकारको चर्कर आलोचना उसलाई दबाबमा र प्रतिपक्षी आवाज मुखरित सन्देश दिन खोजेका छन् । आफ्नो अभिव्यक्ति सुरु भई विरोध अभियान डरबाट बाहिर ठूला पार्टीको लगातार बोल्ने यो संसद्बाट बाहिर निस्कन्छ । प्रचण्ड ओलीप्रति गरम मिजामा प्रस्तुत हुनेछन् भने देउवालाई ‘सफ्ट कर्नर’ मा राखेका छन् । सरकारप्रति कडा रूपमा प्रस्तुत प्रचण्ड गतिशील प्रतिपक्षी नेताको छवि निर्माणको रणनीतिमा एकतिरको नेतालाई अर्को पक्ष देउवाप्रति नरम कांग्रेसको सवालमा बाहिरको खुलासामा पनि जवाफ दिइरहेका छन्।
पार्टी आमाको सामना गर्न पनि फेरि अस्त्र अगाडि सारेका छन् । पहिलो, कम्युनिस्ट एकता र मोर्चाबन्दीको कुरा। जब–जब राजनीतिक रूपमा स्वलाई असुरक्षित ठान, तो कम्युनिस्ट एकताका कुराको लागि । विगत कांग्रेसको गठबन्धनमा रहँदा पनि हुन्छ
आफ्नो ‘स्टेक’ कमजोर अनुभूति साथ साथ समाजवादी मोर्चाको कार्ड पहिले सार्थे । अहिले पार्टीको नेतृत्वमा हस्तान्तरणको कुरा उठेपछि उनको समाजवादी पार्टी गुहारे । समाजवादीका अध्यक्ष माधव नेपाललाई ‘मन्त्रणा’ गरे । मिल समूह पदको ‘ललिप’ देखाए । विप्लव पनि पार्टी एकताको प्रस्ताव। तर, सामाजिक समाजवादी र विप्लव माओवादीले ‘हतारमा एकता फुर्समा नपछुत’ दिएर दिएका छन्। यद्यपि, प्रचण्डले आफूलाई नेताका रूपमा अविच्छिन्न राखिराख्न यो विषय बोकिरहनेछन्।
दोस्रो, सत्ताविमुखको नजर अब उनको कार्यकर्ता पंक्तितिर छ । लक्ष्य खोजकर्ता भाषणहरू कार्यकर्तालाई तरंगित सेटे मनसुवाबाट निर्देशक छन् । हालको एक कार्यक्रममा उनको अब सच्चा सर्वोच्च मुस्लिमता मात्रै व्यक्त गरेनन्, २०६४ मा पहिलो पार्टी बन्ने मूल्याकांक्षा कार्यकर्ता पंक्तिमा खोज्नुहोस्। २०६४ को पहिलो संविधानसभाको निर्वाचनमा माओवादी मतदाता मतदाता, नयाँ मतदाता, जनमुक्ति सेना आदिको तयारी, सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्ने कार्यकर्ताले निर्देशन दिएका थिए, ‘बीचमा घुनतलोसुन, धूलो, मैलोमै अब टकटक बाहिर आएका थिए। अब गलती नदोहोर्याउने संकल्प सबैलाई सम्पर्क गर्नुहोस्, अपिल र चुनावमा फेरि एकचोटि सहयोग गर्नुहोस्। हामी २०६४ मा मेरो पार्टी बनौं।’
सत्ताबाट ओर्लेका प्रचण्डका यो प्रयास/रणनीति कटि फलितलान् ? करिब–करिब विघटन संघारमा आइपुगेको माओवादीको राजनीतिक पुनर्उत्थान ? प्रचण्ड स्वयंको राजनीतिक पुनरोदयको सम्भावना कति छ ? आफ्नो नेतृत्वप्रतिको असन्तुष्टि साम्य स्थापिते यो जुक्ति मात्रै त न ? प्रचण्ड अभिव्यक्तिले यो प्रश्न उठाउ । यो विश्लेषण यिनै प्रश्नमा आधारित भिन्न भिन्न ।
नेकपा माओवादी केन्द्र दशक लामो हिंसाको राजनीतिक जगबाट निर्मित पार्टी हो । १७ हजार मानिस बलिबेदीमा चढेर यो पार्टीको जग बनेको हो । र, त्यो रक्तरञ्जित इतिहासको जगमा एक मिथ बन्न नेपाली राजनीति प्रचण्डको उदय भयो । नेपाली समाजको एक तप्काको ‘प्रचण्ड मोह’ अहिलेको लोकरिझ्याइँमा लिप्त नेताहरू कैयौं गुणा शीर्ष थिए। एकताका हे भुइँ वर्गका ‘मसीहा’ बनेका थिए। तर, उसको भूमिगत जीवनबाट खुला राजनीतिक परिवेशमा होमि सत्ता जबको दलदलमा भासिए, हिप्रतिको आकर्षण र भ्रमका पर्दा नतिजा आएको हो । आज उनको परिचय एक सत्ताकांक्षी नेताका रूपमा समेटिएको छ । माओवादीलाई फेरि अर्को मेरो पार्टी प्रचण्ड ‘ख्वाब’ को विवेचना यो उल्टो आलोकमा गरिरहे।
निःसन्देह प्रचण्ड माओवादी पार्टीका ‘ब्रान्ड’ हुन् । विद्रोह र शान्ति प्रक्रियाका नेता, राष्ट्रिय तथा अन्तरराष्ट्रिय शक्ति, राजनीतिको अनुभव रणनीतिकार आदिका कारण ‘ब्रान्ड’ चिन्ह हुन्। यो पार्टीको राजनीतिक उत्थान प्रचण्डको ‘न्ड भ्यालु’ मा रहन्छ। तर, नेपाली राजनीतिमा ‘ब्रान्ड’ज खस्केको छ कि, यो पुरानै मूल्यमा फर्कने अति न्यून छ।
विद्रोह र शान्तिपूर्ण राजनीतिको कालखण्डमा नेतृत्वमा रहने दुर्लभ अवसर पाएका प्रचण्डले शान्ति प्रक्रियामा संविधान निर्माणमा निर्वाह गर्ने भूमिका नजरअन्दाज गर्न मिल्दैन । कालखण्डमा नेपाली राजनीति कैयौं विषयहरू माओवादीकै देन हुन् । यदि, यो राजनीतिक रूपान्तरणको भागीदार प्रचण्डले दाबी गरेजस्तो एक्लो माओवादीचाहिँ न। संसदीय राजनीतिक दल र माओवादी बीचको जनतामा सार्वजनिक शान्तिपूर्ण राजनीतिक रीतिरिस्थापना हुन्छ, असले आमजनताको साथ, समर्थन र प्रतिनिधित्वमा यो राजनीतिक रूपान्तरण उल्लेख गरिएको छ। दिवस माओवादी ‘फ्याक्टर’ को बलियो भूमिका छ।
तर अर्को सत्य हो भने, नेता व्याप्त निराशा कुशासन, राजनीतिक बेइमानी र विचलन पनि उसको उत्तिकै ‘स्टेक’ छ। त्यो ‘स्टेक’ मा पनि प्रचण्ड सर्वमान्य छन् । करिब दुई वर्षयताको सत्ताको राजनीतिको सामनामा त प्रचण्ड अस्वाभाविकताका विकल्पवाची बनेको छ । प्रचण्डले कांग्रेसको गठबन्धनमा चुनाव लडे । चुनावपछि कांग्रेस पहिलो बन्यो, माओवादी पार्टी।
चुनावमा अघि पनि गठबन्धन लाइटर ‘किङमेकर’ तर, देउवाका पार्टी मेरो पार्टी पनि थियो। तर, पहिलो पार्टीलाई देउवा वचनबाट हटेर पहिलो चरणमा भन्नु पर्छ । देउवाको समुद्रले प्रचण्डलाई ओलीको शरणमा पुर्यायो । कांग्रेस-माओवादी गठबन्धन भटकाउने रणनीति पालेर बसेका ओलीले प्रचण्डलाई शरण दिए। फलस्रूप, हे १० पुस, २०७९ मा आस्पेक्ट पार्टी बना।
तर, अलीको मात्रै महिना मात्रै टिक्यो । राष्ट्रपति निर्वाचनको भागमा विमति देखे प्रचण्ड पुनः कांग्रेस लगनगाँँ कस्न आइपुगे । पटक पटक यसचाहिँ कम्युनिस्ट मिल्न नदिने रणनीति अनुरूप देउवा प्रचण्डलाई पहिलो चरणमै समूह मान्न तयार भए । दोबारा–दुई वर्ष आलोपालो बन्ने भद्र नेटवर्क पनि । तर, प्रचण्डको मन देउवा फेरि टिकेन । हे कम्युनिस्ट पार्टी र एकताको आवरणमा २०८० फागुनमा ओलीकै काखमा फर्किए । पटक पटक सत्ताको काँध फेर्ने प्रचण्ड निर्णयको एउटै अन्तर्य थियो, दोब्बर दललाई खेलाइ खेलाइ पाँच वर्ष सत्तारोहण।
बाँचुञ्चेल उथलपुथल गरिरहने उद्घोषणा प्रचण्ड फेरि फेरि कांग्रेस तिरै फर्किने सुरसार गयो, ‘वुमर्या’ भयो। फेरि थूला दल एकैमा आए र उनको गड्डी गुम्यो । गद्दी मात्रै गुमेन, अस्वाभाविक राजनीतिक मूल प्रतिनिधि पात्रमा दरिए। अवसरवाद र गुमताको गतिका कारण देख रेखण्डले आफ्नो र पार्टीको राजनीतिक उत्थानको एकलो अवसर पाए ।
उसले पटक-पटक पटक पटक हेर्दै अन्तिम अवसर प्राप्त गर्यो । तर, सत्ता र शक्ति मोहमा पर्दा अवसर त गलत नै हो, उनको राजनीति ‘स्याचुरेसन’ मा आइपुगेको छ। भगवान, सत्ताकांक्षा विस्तारन अब कुनै अन्य सपना। तत्कालको अनुकूलता र प्रतिकूलता हेरेर निर्णय लिने, कार्यकर्ता र श्रोताको भाषाका लागि जे पनि भनिने द्वैध चरित्रले ग्रसित छन्, हे। हालै एक कार्यक्रममा नुवाकोटका कार्यकर्तालाई सम्बोधन गर्दै तिनको खुब प्रशंसा गरे। तिनीलाई छलफल गर्न,
पोस्ट बहादुर बोगटीलाई सम्झेर सहानुभूति बटुल्न खोज्नुहोस्। यो शैलीको रोल्पा पुग्दा पनि प्रयोग र गोरखा पुग्दा पनि । प्रचण्डको यो प्रवृत्ति र कार्यशैली बुझेका कार्यकर्ता पंक्तिले उनको नेतृत्वमा पनि अब पार्टीको राजनीतिक उत्थानको आधारमा पत्याउलान् ?
अर्को कुरा, प्रचण्डको वर्ग फेरिएको छ । हे अभिजात्य वर्गमा रूपान्तरित छन् । गोकर्ण रिसोर्टमा उनको नाथिनीको ‘कुलीन विवाह समारोह’ अरुले भुले पनि कार्यकर्ता पंक्तिले भुलेको छैन। जुन उल्टो र वर्गबाट उनको राजनीतिक उत्थान भयो, ती भुइँमान्छेहरू जोडिको पक्षबाट जोडिएको थियो। माओवादीकै शब्दमा, प्रचण्डको बुर्जुवाकरण भिस्क्यो । हुन त प्रचण्ड अचेल भाषणको भाषणमा कांग्रेस–एमाले बीचमा गठबन्धनलाई प्रश्न, ‘बिचौलिया र विरोधाभासी व्यापारीको सहजमा बनेको स्वीकारको सुशासन गफ दिन ?’ तर, तिनै बिचौलियाका चोटाकोठा कुनै समयको लागि पनि ‘चारधाम’ नै बनेको थियो। उनको सत्तारोहणका सूत्रधारहरू पनि बिचलियाहरू नै हुन्।
खासमा कम्युनिस्टहरू पुँजीवादका कारण पार्टीहरू कमजोर शक्तियाको दलीवादी हुन् । यथार्थमा दलाल पुँजीवादका असली पृष्ठपोषकहरू ठूला कम्युनिस्ट नेता नै हुन् । प्रचण्ड तीमध्येकै एक हुन् । सारमा, माओवादी राजनीतिक पुनर्गठन र पुनर्उत्थानका लागि प्रचण्डक न कुनै सर्दाम छ । न त ऊर्जा नै । चार दशके अनवरत नेतृत्वको सत्ता, बारम्बार पार्टी सत्ताधारी असफलता भोगेका, वर्गीय भुलेर कुलीन बनेका, राजनीतिक विचलन शिथिल, पद शक्तिमा लिप्त बानी परिसकेका, क्रान्ति, विद्रोह, समृद्धिका गफले परिवार तर परिवारको मोहमा चुर्लुम्म डुबेका प्रचण्ड।
हुन त माओवादी पार्टीको अवस्था जति नै दुर्बल भए पनि प्रचण्डबिनाको अस्तित्वको अपेक्षा गर्ने । यहाँनेर माओवादी नेता राम कार्कीको एक पुरानो तर चर्चित टिप्पणीको स्मरण हुन्छ । केही वर्षपछि राजनीतिक रूपमा चरम स्खलित आफ्नो पार्टीको निर्मम समीक्षा भने, ‘माओवादीसँग अब सम्पत्तिको नाम प्रचण्ड मात्रै छन्। माओवादी, अब केही छोड्दैनन्, राजनीति, न सेना, न संगठन न त कार्यदिशा । जे छ, प्रचण्ड मात्रै छन् । त्यो सम्पत्ति किफायत नगरी केही बस्ने छैन।’
किफायतीबाट प्रचण्ड कटि जोगङ पिट्दै छन्, नेतृत्व हस्तान्तरणको माग गर्दै नेतृत्वको विकल्प खोजी माओवादीहरू नै जान्नु । तर, मिठो उदार विद्रोही नेता प्रचण्डको कद, रंगरूपचाहिँ सबै फेरि एकोचाहिँबाट यथार्थ हो। परिवर्तनशील प्रचण्ड कायाले माओवादीको राजनीतिक चोला कट्टर फेर्ला ? विश्वस्त मेरो आधारमा। साभार कान्तीपुर दैनिक । लेखक कान्तिपुर दैनिक लेखक हुन
